حقوق مالی و غیر مالی زوجه ی غایب مفقودالاثر در فقه و حقوق با محوریت آراء امام خمینی (ره)

چکیده پژوهشکده امام خمینی«س» و انقلاب اسلامی مقطع تحصیلی دکتری رشته تحصیلی فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی (ره) عنوان رساله حقوق مالی و غیرمالی زوجه غایب مفقودالاثر در فقه و حقوق با رویکردی به آراء امام-خمینی(ره) نام و نام خانوادگی زینب خیریه استاد راهنما دکتر سیدحسین صفایی استاد مشاور 1 حضرت آیت الله سیدمحمد موسوی بجنوردی استاد مشاور 2 دکتر جمشید جعفرپور تاریخ شروع پایان نامه بهمن ماه 1390 تاریخ اتمام پایان نامه بهمن ماه 1391 طبق ماده 1011 ق.م غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد. در این غیبت که از مرگ و حیات غایب خبری در دست نیست، تکلیف حقوق مالی و غیرمالی زوجه او چیست؟ احکام این موضوع قابل بررسی می باشد. یکی از مهم ترین حقوق مالی نفقه زوجه در ایام غیبت است. بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه اگر از غایب خبری باشد، یا اینکه ولی ای داشته باشد که نفقه او را بپردازد زوجـه باید صـبر کنـد تا اینکه همـسرش پیــدا شود. هم چنین در صورتی که فرد متبرعی به زوجه انفاق کند وی حق درخواست طلاق را ندارد، بلکه باید وضعیت موجود را تحمل کند تا وضعیت همسرش روشن شود. حضرت امام خمینی(ره) به پیروی از مشهور فقهای امامیه قائل به این قول می باشند. قانون مدنی و قانون امور حسبی نفقه زوجه غایب را به عهده امینی می داند که نگهداری و اداره اموال غایب را به عهده دارد. حکم نفقه زوجه ای را که توسط حاکم طلاق داده می شود می توان با توجه به مواد 1109 و 1156 ق.م به دست آورد. در ماده 1129 ق.م می خوانیم: «در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجراء حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می نماید. هم چنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه» حکم این ماده درباره مردی که غایب است و بر اثر غیبت او زوجه اش بدون نفقه مانده قابل تسری است. این ماده با دیدگاه بعضی از فقها مانند طباطبائی یزدی و خوئی سازگاری دارد. می توان گفت این ماده مبتنی بر عسروحرج مفروض است، بنابراین اثبات عسروحرج لازم نیست و با احراز شرایط زن حق طلاق دارد. هم چنین طباطبائی یزدی قائل اند چنانچه بقاء زوجه بر زوجیت موجب قرار گرفتن زن در معصیت گردد، جایز است، بدون طی شدن مقدمات و گذشتن چهار سال، زن توسط حاکم طلاق داده شود. طلاق زوجه غایب مفقودالاثر ازجمله حقوق غیرمالی زوجه محسوب می شود. براساس نظر مشهور فقها و قانون مدنی اگر مرد چهارسال غایب مفقودالاثر باشد، همسر او می تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید. انقضاء مدت چهار سال از غیبت زوج در ربط با طلاق زوجه ای که در عسروحرج واقع شده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مدت تعیین شده در فقه و قانون مدنی طریقیت دارد و نه موضوعیت. در صورتی که شوهر از انجام وظایف زوجیت خودداری ورزد به گونه ای که ادامه زندگی زناشویی و بقای نکاح را برای زن به غایب دشوار سازد، به زن حـق داده می شود که حتی قبل از انقضاء چهار سال برای طلاق به حاکم مراجعه کند و حاکم شوهر را مجبور به طلاق خواهد کرد. اگر شوهر از دادن طلاق خودداری کند، حاکم به عنوان ولی ممتنع زن را طلاق خواهد داد. از جمله شایع ترین موارد درخواست طلاق توسط زن که در اکثر کتب فقهی وارد شده و در قانون مدنی ماده مستقلی (1029) بدان اختصاص یافته است، غیبت طولانی و بی خبر شوهر است. کلیدواژگان: غایب مفقودالاثر- زوج- زوجه- نفقه- طلاق- عسروحرج- انقضاء مدت چهارسال.